खोपले कसरी काम र्गछ ?

शिशु जन्मेको पाँच वर्ष नपुग्दै विभिन्न थरिथरिका खोपहरु लगाइन्छ । पोलियो थोपा, हेपाटाइटिसको खोप, दादुराको खोप, आदि खोपहरु लगाइँदा शिशुमा पछि यी रोगहरु देखा नपर्ने बताइन्छ । तर, यस्ता खोपहरुले कसरी काम गर्छ त ? हामीहरुमध्ये धेरैले के सोच्छौ भने रोगहरु लाग्दा दिइने औषधिहरुजस्तै खोप पनि कुनै प्रकारको औषधि नै होला । तर, खासमा खोप भनेको रोग लगाउने भाइरस वा ब्याक्टेरियाहरु नै हो ।

 उदाहरणको लागि दादुराको खोपमा दादुरा लगाउने किटाणुहरु नै हुन्छन । तर, यी किटाणुहरुलाई शिथिल बनाइएका हुन्छन । त्यसैले यी किटाणुहरुसँग रोग लगाउने क्षमता भने हुँदैन । त्यसैले खोप दिनु भनेको शरीरको प्रतिरोधात्मक प्रणालीलाई तयार पार्नु हो । शिशु अवस्थामा नै खोपबाट दिइने यस्ता किटाणुहरु शरीरमा प्रवेश गरेको खण्डमा शरीरले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ र भविश्यमा पनि यस्ता किटाणुहरु शरीरभित्र पसे केही कठिनाइबिना प्रतिरोध गर्छ ।

जब शरीरमा शिथिल बनाइएका किटाणुहरु प्रवेश गराइन्छ, शरीरमा रहेका बि–सेलहरु ( एक प्रकारको सेतो रक्तकोष) क्रियाशील हुन्छन । बि–सेलहरु क्रियाशील हुँदा शरीरमा एन्टिबडीहरुले रोग लगाउने ब्याक्टेरिया वा भाइरसहरु विरुद्ध प्रतिरोध गर्छ । त्यसैले धेरै प्रकारका खोपहरु एकपटक दिइसकेपछि त्यसले जीवनभरिको लागि काम गर्छ । तर कुनैकुनै खोपहरुले जीवनभरिको लागि काम गर्दैन । उदाहरणको लागि टिटानसको खोपले खास समयसीमाको लागि मात्र काम गर्छ । यस्तो अवस्थामा यस्ता खोपहरु निश्चित समय अन्तरालमा दिइनुपर्ने हुन्छ ।

मानिस जन्मँदा उसँग निश्चित रोगहरुसँग मात्र लड्ने प्रतिरोधात्मक क्षमता हुन्छ । यो प्रतिरोधात्मक क्षमताको कारक उसको शरीरमा आमामार्फत प्राप्त हुने एन्टिबडीहरु हुन । तर, यी एन्टिबडीहरुले शिशुलाई एक वर्षसम्म मात्र सुरक्षा दिन सक्छन । त्यस्तै, अन्य धेरै रोगहरुविरुद्ध प्रतिरोध गर्ने एन्टिबडीहरु शिशुमा आमामार्फत प्राप्त हुदैनन् । त्यसैले भविश्यमा लाग्न सक्ने रोगहरु विरुद्ध लड्न शरीरको रोग प्रतिरोधात्मक प्रणालीलाई तयार राख्नको लागि शिशुलाई खोप दिइन्छ ।